Ouderen langer thuis wonen?

Voor kwetsbare ouderen is dat geen haalbare kaart, zegt dit advies https://www.trouw.nl/es-b3d910b1

Ouderen moeten langer thuis wonen, dat kan ook de eenzaamheid vergroten. Kwetsbare ouderen worden vergeten in de plannen van het kabinet voor de langdurige ouderenzorg, meent de Raad van Ouderen. “Zelf je zorg regelen, is echt niet eenvoudig.” “Het plan om ouderen zo lang mogelijk thuis te laten wonen; dáár kan je niet tegen zijn”, zegt Marie-Jeanne Boltong over de kabinetsplannen voor de toekomst van de langdurige ouderenzorg. “Vooral vitale ouderen, of ouderen die redelijk gezond zijn, biedt dat perspectief. Maar je kan vraagtekens zetten bij wat het betekent voor mensen die minder vitaal zijn, en dan vooral de kwetsbare alleenstaanden, die geen netwerk hebben, en ouderen die niet digitaal vaardig zijn, weinig geld hebben of de taal onvoldoende spreken. Zij kunnen hun zorg en ondersteuning slecht regelen.”

Boltong weet waarover ze spreekt. Ze was voorzitter van een werkgroep van de in 2018 door het kabinet ingestelde Raad van Ouderen. Deze raad bracht afgelopen week een advies uit over de ouderenzorg https://order.perssupport.nl/file/pressrelease/1bf73815-2eac-458e-b85d-d1988016e47c/0d810d22-ae71-4086-bc75-8de70498d235/RapportRaadvanOuderenDigitaal.pdf van de toekomst, waarin de zorg vooral aan huis geleverd moet worden en ouderen veel ‘zelfregie’ krijgen.

Geen mantelzorger
Een advies dat ook haarscherp de huidige situatie van ouderenzorg in beeld brengt. Van de 850 ondervraagde ouderen kent bijvoorbeeld een derde (29 procent) wel iemand die geen mantelzorger (familielid) binnen een afstand van 10 kilometer heeft. En een kwart kent een oudere die geen passende thuiszorg krijgen, 26 procent iemand die het ontbreekt aan een passende woning met zorgvoorziening. Kortom: de zorg voor veel ouderen kent nu al veel knelpunten. En dan moet de inmiddels zo gevreesde dubbele vergrijzing nog toeslaan. Want in 2040 is ruim een op de vier Nederlanders 65-plus. Van hen is weer een derde ouder dan 80 jaar.

Helft personeel verlaat de ouderenzorg na twee jaar
De roep om zware, gespecialiseerde ouderenzorg zal de komende jaren dan ook enorm stijgen, blijkt uit diverse scenario’s. “Nu heeft 12 procent van de 65-plussers intensieve zorg nodig”, lepelt Boltong wat feiten op. “Maar als mensen ouder worden is die zorgbehoefte natuurlijk groter: van de vijfentachtigplussers heeft nu 50 procent veel zorg nodig – verpleeghuiszorg, wijkzorg of acute zorg.” Ondertussen kampt de ouderenzorg met grote personeelstekorten en heel weinig aanwas. De helft van de medewerkers verlaat binnen twee jaar na aantreden al weer de zorg, volgens Boltong onder meer door een combinatie van zware regeldruk en lage salarissen. Het rapport schetst daarom ook een aantal mogelijkheden om dit op te vangen. Bijvoorbeeld door meer vrijwilligers – nu vooral vitale ouderen – in te schakelen maar ook door nieuwkomers, als gediplomeerde asielzoekers, sneller in te schakelen. Per saldo zijn er al 30.000 verpleeghuisplekken te weinig en dat worden er elke week meer. zegt Boltong, “Je zou verwachten dat, nu de zorgvraag stijgt, er niet extra bezuinigd wordt. Maar het tegendeel is gebeurd.” Zo is er de laatste jaren, zonder dat het opviel, liefst 1,6 miljard euro onttrokken aan de ouderenzorg  https://www.trouw.nl/zorg/het-kabinet-beloofde-betere-ouderenzorg-maar-maakt-dat-onmogelijk-1-6-miljard-wegbezuinigd~b2ce76ebb/ berekende het Centraal Planbureau. “Verder worden veel zorgprojecten incidenteel, dus slechts tijdelijk, gefinancierd”, zegt Boltong. Ze verwijst ook naar een recente brandbrief van 27 zorgorganisaties uit de drie noordelijke provincies. Die vrezen, door diverse lastenverzwaringen en bezuinigingen, volgend jaar een tekort van ruim honderd miljoen. “Haal ons het mes van de keel”, is de smeekbede aan de Tweede Kamer. “Draai de bezuinigingen terug.”

liefst 1,6 miljard euro onttrokken aan de ouderenzorg ;

Verpleeghuizen
Het kabinet beloofde betere ouderenzorg, maar maakt dat onmogelijk: 1,6 miljard wegbezuinigd. Het kabinet beloofde jaarlijks 2,7 miljard extra uit te trekken om de kwaliteit van de ouderenzorg te verbeteren. Daarvan is inmiddels sluipenderwijs 1,6 miljard wegbezuinigd. Onder grote publieke druk trok het kabinet in 2017 extra geld uit voor de ouderenzorg. Maar daarvan is door forse bezuinigingen 60 procent geschrapt, en de zorg is per saldo nauwelijks verbeterd. Dat ontdekte het Centraal Planbureau (CPB), dat deze week met economische berekeningen kwam. Het planbureau doorzocht alle kabinetsmaatregelen voor de ouderenzorg, om deze door te kunnen rekenen. Daarbij stuitte het op bezuinigingen, terwijl het regeerakkoord daarover niets vermeldt.

De zorg is uitgeknepen
Volgens het CPB blijft er door alle maatregelen van de eerder beloofde 2,7 miljard jaarlijks nog maar 1,1 miljard euro over om ouderen betere zorg te bieden. Zo ging er een miljard verloren aan efficiencykortingen, om de verpleeg- en verzorgingshuizen te dwingen tot efficiënter werken. Dat de ouderenzorg inderdaad efficiënter kan werken, vindt het CPB onwaarschijnlijk, zo uitgeknepen is de sector inmiddels.

Aanleiding voor de extra investeringen van het kabinet waren onder meer publieksacties van AD-columnist Hugo Borst en Carin Gaemers. Zij zagen de verwaarlozing van ouderen van nabij, toen hun moeders in een verpleeghuis werden opgenomen. De Tweede Kamerverkiezingen van 2017 gaven de aandacht voor ouderen in verpleeg- en verzorgingshuizen een extra slinger.

Er zijn niet meer, maar minder zorgmedewerkers
Dat er minder geld geïnvesteerd wordt, heeft gevolgen, stelt het CPB: er is minder zorg beschikbaar dan in 2017 is beoogd, de kwaliteit van de zorg ligt lager en er zijn minder zorgmedewerkers. In 2017 was het streven juist 40 procent méér handen aan het bed. Volgens Actiz, de brancheorganisatie van werkgevers in de ouderenzorg, is er nu misschien minder geld dan destijds beloofd, maar is er flink geïnvesteerd in de kwaliteit van de verpleeg- en verzorgingshuizen. “We hebben extra personeel kunnen aantrekken, zo’n beetje als enige sector in de zorg”, aldus een woordvoerder.

De wachtlijst groeide harder
In 2020 groeide het aantal medewerkers in verpleeghuizen met 11.762. Maar, erkent Actiz, de groei van het personeelsbestand kan de groeiende wachtlijsten voor verpleeghuizen niet bijbenen. Er is meer nodig om de kwaliteit te verbeteren. Bert de Haas, FNV-bestuurder Ouderenzorg, is niet verrast door de bevindingen van het CPB. “Elke keer is er sluipenderwijs een hapje van die 2,7 miljard euro afgehaald. Het kabinet vindt zorg eigenlijk te duur.”

Twee medewerkers op acht bewoners
FNV Ouderenzorg is ook fel gekant tegen een nieuw voornemen van het kabinet: het loslaten van de norm (uit 2017) van twee medewerkers per acht verpleeghuisbewoners. Volgens het kabinet is die norm onhaalbaar, door de krappe arbeidsmarkt. De Haas: “Dat is alsof je zegt: we gaan de maximumsnelheid niet handhaven, omdat niemand zich eraan houdt.” De vakbondsbestuurder vindt dat het kabinet juist flink moet investeren om het werk in de ouderenzorg aantrekkelijk te maken. “Minstens een miljard.”

Ook Actiz staat achter deze eis, maar voor de werkgevers is loslaten van de personeelsnorm wel bespreekbaar. Omdat die norm niet reëel is , aldus de woordvoerder. “Je kunt tijdens piekuren wel twee medewerkers per acht bewoners willen, maar als dat twee jonge, onervaren medewerkers zijn voor acht dementerende ouderen, is het vooral een papieren norm en haal je de beoogde kwaliteit niet.”

In de meeste verpleeghuizen is nauwelijks iets veranderd. Heeft dat te maken met grootschaligheid? Een collega mailde: ‘Je zei geloof ik toen: als over twee jaar door de actie en het geld van Borst iets verbeterd is, eet ik mijn hoed op’. Kennelijk zei ik dit bij het verschijnen van het manifest opgesteld door Carin Gaemers en Hugo Borst: ‘Scherp op ouderenzorg’.

Veel nieuwe woningen voor ouderen nodig
De Raad van Ouderen zet ook vraagtekens bij de bouwplannen van het kabinet. Omdat het kabinet niet meer verpleeghuisbedden wil, moeten voor ouderen, afhankelijk van hun zorgbehoeften, in 170.000 appartementen, 40.000 zorgwoningen en 80.000 ‘geclusterde woningen worden gebouwd. Die moeten vóór 2030 worden opgeleverd. “Maar de bouw zit op slot, de eisen die aan zorg- en geclusterde woningen gesteld worden zijn nog onbekend, dat maakt investeren voor woningcorporaties en beleggers ingewikkeld,” zegt Boltong.

En dan nog is de vraag, zijn er sowieso wel genoeg handjes om iedereen van zorg te voorzien? Daar is haar werkgroep ronduit somber over. Het tekort aan personeel dat verpleeghuizen nu kennen, zal zich verplaatsen naar de wijkzorg en huisarts, is de angst.

Daardoor groeit uiteindelijk ook het aantal – dure – ziekenhuisopnames. “Nu regelen verpleeghuizen voor hun bewoners alle zorg”, zegt Boltong. “Maar straks, moet je als zelfstandig wonende ouderen voor je specialistische zorg bij veel meer partijen aankloppen: de fysiotherapeut, de thuiszorg, verpleging, de WMO enzovoort. Dat is zeker voor de zeer kwetsbaren niet te doen. En: wie neemt de regie over de zorg? Heeft de huisarts daarvoor wel de tijd, beschikt die over geriatrische expertise? Daarom moet het kabinet de voorgenomen bevriezing van de verpleeghuissector nog maar eens opnieuw bekijken, vindt Boltong. “Er zal altijd een groep blijven voor wie dat de beste oplossing is.”