De kracht van grijze druk
Net als iedereen ben ook ik dit jaar weer een jaartje ouder geworden. Ik geniet al een paar jaar van mijn pensioen zodat ik intussen ook tot de oudere inwoners van het land behoor. Volgens demografen draag ik nu bij aan de ’vergrijzing’ van Nederland. Maar wat heb ik een hekel aan dat begrip.
Vergrijzing wordt door de overheid steevast als een probleem gezien. Het CBS spreekt over de ’grijze druk’: het aantal 65-plussers als percentage van het aantal mensen tussen 20 en 65. In 1950 was dat getal 14 procent en dit jaar is het gestegen naar 34 procent.
Men verwacht dat de grijze druk rond 2040 een piek zal bereiken van 50 procent. De verhouding tussen werkenden, die de sociale lasten moeten opbrengen, en de AOW-gerechtigden, wordt steeds ongunstiger. Maar deze situatie zagen demografen al jaren geleden aankomen.
Demografie, de wetenschap die de samenstelling en groei van een bevolking bestudeert, is een stevige discipline, met wiskundige modellen die heel goed de toekomst kunnen voorspellen. Dat is niet zo moeilijk omdat bevolkingen heel langzaam veranderen. De geleidelijke toename van de levensverwachting en de verandering van de geboortecijfers zijn vrij nauwkeurig bekend.
De enige factor die onzekerheid veroorzaakt is immigratie, want die hangt af van dingen die je niet in de hand hebt zoals oorlogen en natuurrampen elders. Maar over het algemeen kunnen demografen de samenstelling van de bevolking op termijn van zelfs 50 jaar heel goed voorspellen. De vergrijzing komt niet onverwacht.
Het CBS spreekt zelfs over de ’dubbele vergrijzing.’ Behalve dat er steeds meer ouderen bijkomen worden die ouderen ook steeds ouder en hebben meer zorg nodig. Om het er bij iedereen goed in te peperen dat vergrijzing een probleem is, verspreidt het CBS lesmateriaal dat op scholen gebruikt wordt in de aardrijkskundeles. Laat de kinderen zelf de grijze druk uitrekenen zodat ze zich goed realiseren wat hun toekomst is: kromliggen voor de oudjes.
Maar is het wel zo’n probleem? De instandhouding van goede volksverzekeringen lijkt me in onze welvarende maatschappij eerder een plicht dan een probleem. En het is een oplosbaar probleem. Economen moeten ophouden met alles afhankelijk te maken van economische groei. Een beschaafd land streeft naar nulgroei. Afname van de bevolking is geen probleem maar een zegen voor natuur en milieu. Als de sociale voorzieningen daardoor duurder worden, moeten we dat op de koop toe nemen, de juiste maatregelen treffen en geen ach en wee roepen.
Het grote aandeel ouderen kun je ook positief waarderen. Met de vele senioren hebben we veel vrijwilligers die maatschappelijke taken kunnen vervullen. Sportverenigingen, koren, fanfares, kaartclubs, kerken, erfgoedverenigingen, vluchtelingenwerk, bibliotheken, voedselbanken, ze draaien allemaal op vrijwilligers en meestal zijn dat ouderen. Sterker nog, ik zie verschillende van die organisaties op de rand van omvallen staan vanwege gebrek aan vrijwilligers, lees: gebrek aan ouderen.
Jongeren hebben er geen tijd voor, te druk met hun werk. En dan noem ik nog niet eens de essentiële rol die een oudere kan vervullen in de mantelzorg voor nóg ouderen, bij het geven van bijles aan de kleinkinderen, als commissaris bij een bedrijf of als adviseur van de regering.
De sociale cohesie die in Nederland door vrijwilligerswerk in stand wordt gehouden is van onschatbare waarde. Niet elk land heeft dat. Ik zag dat bij mijn bezoeken, jaren geleden, aan een land als Egypte. Vrijwilligerswerk zoals wij dat kennen bestaat daar niet. Alleen families zorgen voor elkaar. Sociale cohesie en solidariteit met de hele bevolking wordt dan een probleem.
Mijn gedachte voor het nieuwe jaar is daarom: ophouden met ouderen te zien als een financieel probleem. De grijze druk is een kracht. Een moderne maatschappij zonder bevolkingsgroei heeft van nature een flink aandeel ouderen, daar is niks mis mee. Ze zijn inzetbaar voor talloze maatschappelijke functies. Zo houd je de boel bij elkaar.
Bron: Noordhollands Dagblad | columnist Nico van Straalen | 2023- 3 januari